مقالات آموزشی

معرفی استاندارد atex و تجهیزات ضد انفجار اتکس

استاندارد atex چیست؟

استاندارد ATEX مخفف “ATmosphère EXplosible” است و به مجموعه ای از قوانین و مقررات اروپایی مربوط به تجهیزات نظافت صنعتی و سیستم های الکتریکی و مکانیکی ضد انفجار در محیط های با خطر انفجار اطلاق می شود. این استاندارد تضمین می کند که تجهیزات در صورت استفاده مطابق با دستورالعمل های سازنده، بدون ایجاد حادثه در اتمسفرهای انفجاری، به صورت ایمن کار کنند.

برای دریافت گواهینامه ATEX، تولیدکنندگان باید تجهیزات خود را مطابق با الزامات این استاندارد طراحی و تولید کنند. سپس، یک نهاد معتبر مانند TÜV یا SGS تجهیزات را آزمایش و بررسی می‌کند و در صورت تأیید، گواهینامه ATEX را صادر می‌کند.

پسوند ATEX در گواهینامه اتکس به چه معناست؟

کلمه Atex مخفف اصطلاح Atmospheres Explosibles به معنای اتمسفر قابل انفجار می باشد. مجموعه دستور العمل ها و استاندارد Atex مرجع اقتصادی ECC برای محافظت در مقابل خطر انفجار ناشی از گرد و غبار و گاز قابل اشتعال می باشد.

اتمسفر قابل انفجار به محیط هایی اتلاق می شود که حاوی گازها، بخارات و یا گرد و غبار قابل اشتعال هستند. غلظت کافی از این مواد در مجاورت با هوا و حضور عامل اشتعال زا، می تواند موجب انفجار گردد. هر چقدر غلظت ماده اشتعال زا در محیط بیشتر بوده و ابعاد ذرات بزرگ تر باشند، احتمال وقوع انفجار بیشتر می شود.

گواهینامه ATEX نشان می‌دهد که تجهیزات یا سیستم‌های حفاظتی مورد نظر مطابق با استانداردهای ایمنی خاص برای استفاده در چنین محیط‌هایی طراحی، تولید و آزمایش شده‌اند. تجهیزات ATEX بر اساس درجه حفاظت در برابر انفجار به چندین کلاس تقسیم می‌شوند. این درجه‌بندی‌ها شامل روش‌های مختلف حفاظت از جمله محصور کردن، جلوگیری از جرقه‌زنی، و محدود کردن انرژی هستند.

گواهینامه ATEX اطمینان می‌دهد که تجهیزات و سیستم‌های حفاظتی در محیط‌های بالقوه انفجاری ایمن هستند و با استانداردهای سخت‌گیرانه اتحادیه اروپا مطابقت دارند. این گواهینامه به کاربران و کارفرمایان این امکان را می‌دهد که تجهیزات مناسب را برای محیط‌های کاری خطرناک انتخاب کنند و خطرات مرتبط با انفجار را به حداقل برسانند.

استاندارد اتکس چه کاربردی دارد؟

استاندارد ATEX کاربردهای گسترده‌ای در صنایع مختلف دارد، به ویژه در صنایعی که با مواد قابل اشتعال و محیط‌های انفجاری سر و کار دارند. هدف اصلی استاندارد ATEX تضمین ایمنی در محیط‌های کاری است که احتمال وقوع انفجار در آنها وجود دارد. در ادامه توضیحات کاملی از کاربردهای استاندارد ATEX ارائه می‌دهیم.

اولین کاربرد این استاندارد حفاظت از جان انسان‌ها است. استاندارد ATEX تضمین می‌کند که تجهیزات مورد استفاده در محیط‌های بالقوه انفجاری ایمن هستند و خطرات ناشی از انفجار را به حداقل می‌رسانند. این امر به کاهش حوادث کاری و حفاظت از جان کارگران کمک می‌کند.

تجهیزات و دستگاه‌هایی که در محیط‌های انفجاری استفاده می‌شوند باید مطابق با استاندارد ATEX طراحی و ساخته شوند. این شامل تجهیزات الکتریکی و مکانیکی می‌شود که در این محیط‌ها به کار می‌روند. تجهیزات دارای گواهینامه ATEX باید برچسب “Ex” داشته باشند که نشان‌دهنده مطابقت آن‌ها با استانداردهای ایمنی ATEX است.

در صنایع نفت و گاز، بسیاری از فرآیندها شامل کار با گازها و مایعات قابل اشتعال هستند. تجهیزات مورد استفاده در این صنعت باید دارای گواهینامه ATEX باشند تا از ایمنی و جلوگیری از وقوع انفجار اطمینان حاصل شود. مواد شیمیایی قابل اشتعال و فرآیندهای تولیدی در این صنایع می‌توانند منجر به ایجاد محیط‌های انفجاری شوند. استاندارد ATEX در این صنایع به کار گرفته می‌شود تا تجهیزات مورد استفاده ایمن باشند.

گواهینامه اتکس
گواهینامه اتکس

همچنین در برخی از فرآیندهای تولید و نگهداری مواد غذایی، گرد و غبار قابل اشتعال تولید می‌شود که می‌تواند منجر به انفجار شود. استفاده از تجهیزات دارای گواهینامه ATEX در این صنایع اهمیت دارد. یکی دیگر از کاربردهای گواهینامه ATEX ارائه دستورالعمل‌هایی برای شناسایی و ارزیابی خطرات انفجاری در محیط‌های کاری است. بر اساس ارزیابی‌های انجام شده توسط این گواهینامه، کارفرمایان می‌توانند اقدامات لازم برای مدیریت و کاهش خطرات را اجرا کنند.

در نهایت استاندارد ATEX کاربردهای گسترده‌ای در صنایع مختلف دارد و هدف اصلی آن تضمین ایمنی در محیط‌های بالقوه انفجاری است. این استاندارد شامل مقررات مربوط به طراحی، ساخت، تاییدیه، و استفاده از تجهیزات و همچنین مدیریت ریسک و آموزش کارگران می‌شود. رعایت استاندارد ATEX به کاهش حوادث کاری و حفاظت از جان کارگران کمک می‌کند و اطمینان می‌دهد که تجهیزات مورد استفاده در محیط‌های انفجاری ایمن و مطمئن هستند.

انواع گواهینامه اتکس

گواهینامه‌های ATEX به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند که شامل گواهینامه‌های تجهیزات (۲۰۱۴/۳۴/EU) و گواهینامه‌های محل‌های کاری (۱۹۹۹/۹۲/EC) هستند. هر یک از این دسته‌ها به نوبه خود شامل انواع مختلفی از گواهینامه‌ها می‌شوند که بر اساس نوع تجهیزات و محیط کاری طبقه‌بندی شده‌اند. در ادامه به توضیح انواع گواهینامه‌های اتکس می‌پردازیم.

گواهینامه‌های تجهیزات (۲۰۱۴/۳۴/EU) به تجهیزات و سیستم‌های حفاظتی مربوط می‌شود که در محیط‌های بالقوه انفجاری استفاده می‌شوند. این تجهیزات در معادنی که خطر گازهای متان و گرد و غبار انفجاری وجود دارد، استفاده می‌شوند.

گواهینامه‌های محل‌های کاری (۱۹۹۹/۹۲/EC) به بهبود سلامت و ایمنی کارگران در محیط‌های کاری که احتمال انفجار در آن‌ها وجود دارد، مربوط می‌شود. این گواهینامه‌ها شامل اقدامات و الزامات مربوط به ارزیابی ریسک و مدیریت ایمنی در محیط‌های کاری هستند.

این دستورالعمل به کارفرمایان کمک می‌کند تا با انجام ارزیابی ریسک و اجرای اقدامات پیشگیرانه، خطرات احتمالی را کاهش دهند و محیط کاری ایمنی را برای کارگران فراهم کنند.

زون بندی در استاندارد اتکس چیست؟

زون بندی در استاندارد اتکس روشی برای دسته بندی محیط های صنعتی بر اساس احتمال وجود اتمسفر قابل انفجار است. این دسته بندی به منظور انتخاب تجهیزات الکتریکی و غیر الکتریکی مناسب برای هر محیط انجام می شود تا از بروز انفجار و آتش سوزی جلوگیری شود. در استاندارد atex، زون ها به دو دسته کلی تقسیم می شوند:

زون های گاز:

  • زون ۰: محیطی که در آن گاز قابل انفجار به طور مداوم یا برای مدت طولانی یا به طور مکرر وجود دارد.
  • زون ۱: محیطی که احتمالاً بر اساس فعالیت عادی یک اتمسفر گاز قابل انفجار به وجود می آید.
  • زون ۲: محیطی که در آن جو گاز قابل انفجار به احتمال زیاد بر اساس فعالیت عادی به وجود نخواهد آمد، اما در صورت بروز آن، فقط برای مدت کوتاهی وجود خواهد داشت.

زون های غبار:

  • زون ۲۰: محیطی که در آن یک فضای غبار قابل انفجار به شکل ابر غبار موجود در هوا، بطور مداوم و یا برای مدت طولانی یا به طور مکرر وجود دارد.
  • زون ۲۱: محیطی که در آن یک فضای غبار قابل انفجار به شکل ابر غبار موجود در هوا، به احتمال زیاد در کار عادی، گاه به گاه رخ می دهد.
  • زون ۲۲: محیطی که در آن جو غبار قابل انفجار به احتمال زیاد بر اساس فعالیت عادی به وجود نخواهد آمد، اما در صورت بروز آن، فقط برای مدت کوتاهی وجود خواهد داشت.

هر زون، سطح حفاظتی خاصی را برای تجهیزات الکتریکی و غیر الکتریکی که در آن محیط استفاده می شوند، تعیین می کند. به عنوان مثال، تجهیزاتی که در زون ۰ استفاده می شوند باید از سطح حفاظتی بسیار بالایی برخوردار باشند تا از جرقه زدن و ایجاد انفجار جلوگیری شود.

استاندارد atex
استاندارد atex

نحوه زون بندی در گواهینامه atex

زون بندی در گواهینامه ATEX به منظور طبقه بندی محیط های مستعد انفجار بر اساس احتمال وجود و غلظت مواد قابل انفجار انجام می شود. این طبقه بندی به انتخاب تجهیزات و ابزارهای مناسب با سطح ایمنی مورد نیاز برای هر محیط کمک می کند. همچنین زون بندی در استاندارد atex باید توسط افراد متخصص و با تجربه انجام شود.

برای زون بندی باید از استانداردهای معتبر مانند IEC/EN 60079-10 استفاده شود. در زون بندی باید به عوامل مختلفی مانند نوع ماده قابل انفجار، غلظت آن، تهویه محیط، و نوع فعالیت انجام شده در محیط توجه شود.

زون بندی در گواهینامه ATEX به صورت علامت اختصاری Ex و یک عدد و یک حرف درج می شود. عدد نشان دهنده زون و حرف نشان دهنده نوع حفاظت تجهیز است.

مثال:

  • Ex II 1 G – تجهیز مناسب برای استفاده در زون ۱ با گاز قابل انفجار
  • Ex II 2 D – تجهیز مناسب برای استفاده در زون ۲ با غبار قابل انفجار

انواع گروه تجهیزات در گواهینامه Atex

گواهینامه ATEX یا گواهینامه ضد انفجار، استاندارد ایمنی است که برای تجهیزات مورد استفاده در محیط‌های قابل انفجار (مانند پالایشگاه‌ها، معادن و صنایع شیمیایی) صادر می‌شود. این گواهینامه تضمین می‌کند که تجهیزات مورد نظر برای استفاده در محیط‌های پرخطر مناسب هستند و خطر انفجار را به حداقل می‌رسانند.

یکی از مهم‌ترین پارامترهای در نظر گرفته شده در گواهینامه ATEX، گروه تجهیزات است. این گروه‌بندی بر اساس نوع محیطی که تجهیزات در آن استفاده می‌شوند و نوع خطری که ایجاد می‌کنند، تعیین می‌شود.

تجهیزات ATEX به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند. گروه اول با نام تجهیزات برای استفاده در معادن شناخته میشود. این تجهیزات برای استفاده در محیط‌های زیرزمینی معادن طراحی شده‌اند که در آن‌ها خطر انفجار ناشی از گازها یا ذرات قابل اشتعال وجود دارد. تجهیزات گروه اول به دلیل شرایط سخت و خطرناک محیط‌های معدنی، دارای الزامات ایمنی بسیار بالایی هستند.

گروه دوم با نام تجهیزات برای استفاده در محیط‌های سطحی شناخته میشود. این تجهیزات برای استفاده در محیط‌های سطحی مانند کارخانه‌ها، پالایشگاه‌ها و صنایع شیمیایی طراحی شده‌اند. با تعیین گروه تجهیزات، می‌توان تجهیزات مناسب برای هر محیط را انتخاب کرد. در نتیجه، شناخت انواع گروه تجهیزات ATEX و عوامل موثر در تعیین آن‌ها، برای انتخاب و استفاده صحیح از تجهیزات در محیط‌های قابل انفجار بسیار مهم است.

کاربرد استاندارد اتکس
کاربرد استاندارد اتکس

صنایع نیازمند استاندارد و تجهیزات ضد انفجار

تجهیزات ضد انفجار به تجهیزاتی گفته می‌شود که برای استفاده در محیط‌های خطرناک و قابل اشتعال طراحی و ساخته شده‌اند. این تجهیزات طوری طراحی شده‌اند که از ایجاد جرقه یا شعله که می‌تواند باعث انفجار یا آتش‌سوزی شود، جلوگیری کنند. صنایع مختلفی وجود دارند که برای جلوگیری از انفجار و آتش‌سوزی، نیازمند استفاده از استاندارد و تجهیزات ضد انفجار هستند. برخی از این صنایع عبارتند از:

  • صنعت نفت و گاز: این صنعت شامل اکتشاف، استخراج، پالایش و حمل و نقل نفت و گاز طبیعی می‌شود. وجود گازهای قابل اشتعال و مایعات در این صنعت، خطر انفجار و آتش‌سوزی را به شدت افزایش می‌دهد.استاندارد atex
  • صنایع شیمیایی: این صنعت شامل تولید مواد شیمیایی مختلف از جمله مواد اولیه پلاستیک، کودها، سموم دفع آفات و داروها می‌شود. بسیاری از مواد شیمیایی قابل اشتعال و سمی هستند و می‌توانند خطرات زیادی برای سلامتی انسان و محیط زیست ایجاد کنند.
  • صنایع پتروشیمی: این صنعت شامل تولید محصولات شیمیایی از نفت و گاز طبیعی می‌شود. محصولات پتروشیمی در صنایع مختلف از جمله پلاستیک، لاستیک، نساجی و مواد شوینده کاربرد دارند.
  • صنایع داروسازی: این صنعت شامل تولید دارو برای درمان بیماری‌های مختلف می‌شود. بسیاری از مواد دارویی قابل اشتعال و سمی هستند و می‌توانند خطرات زیادی برای سلامتی انسان ایجاد کنند.
  • صنایع غذایی: این صنعت شامل تولید، فرآوری و بسته‌بندی مواد غذایی می‌شود. وجود مواد قابل اشتعال و ذرات معلق در این صنعت، خطر انفجار و آتش‌سوزی را افزایش می‌دهد.
  • صنایع معدن: این صنعت شامل استخراج مواد معدنی از جمله زغال سنگ، فلزات و سنگ‌های قیمتی می‌شود. وجود گازهای قابل اشتعال و گرد و غبار در معادن، خطر انفجار و آتش‌سوزی را به شدت افزایش می‌دهد.
  • صنایع نساجی: این صنعت شامل تولید الیاف، پارچه و لباس می‌شود. وجود الیاف قابل اشتعال در این صنعت، خطر انفجار و آتش‌سوزی را افزایش می‌دهد.
  • صنایع چوب و کاغذ: این صنعت شامل تولید محصولات چوبی از جمله کاغذ، مقوا و مبلمان می‌شود. وجود ذرات چوب و گرد و غبار در این صنعت، خطر انفجار و آتش‌سوزی را افزایش می‌دهد.

استانداردها و تجهیزات ضد انفجار برای کمک به محافظت از کارگران و اموال در برابر خطرات موجود در این صنایع طراحی شده است. این استانداردها و تجهیزات الزامات خاصی را برای طراحی، ساخت، نصب و استفاده از تجهیزات در محیط های خطرناک تعیین می کنند. با پیروی از این الزامات، می توان خطر انفجار و آتش سوزی را به میزان قابل توجهی کاهش داد.

انواع تجهیزات دارای گواهینامه ضد انفجار Atex
انواع تجهیزات دارای گواهینامه ضد انفجار Atex

نحوه دریافت گواهینامه ضد انفجار (atex)

دریافت گواهینامه ضد انفجار (ATEX) یک فرآیند پیچیده و دقیق است که شامل چندین مرحله می‌شود. این مراحل به منظور اطمینان از ایمنی تجهیزات در محیط‌های بالقوه انفجاری طراحی شده‌اند. در ادامه، نحوه دریافت گواهینامه ATEX به صورت پیوسته و کامل توضیح داده می‌شود.

اولین مرحله در فرآیند دریافت گواهینامه ATEX، شناسایی دقیق الزامات و نیازهای مربوط به تجهیزات است. این شامل بررسی نوع تجهیزات، محیط کاری و سطح ایمنی مورد نیاز می‌شود. تولیدکننده باید مطمئن شود که تجهیزات مورد نظر برای استفاده در محیط‌های بالقوه انفجاری مناسب هستند.

دومین مرحله انتخاب نهاد نوتیفای (Notified Body) است. نهادهای نوتیفای یا نهادهای اطلاع‌رسانی مستقل هستند که توسط اتحادیه اروپا تأیید شده‌اند و صلاحیت ارزیابی تجهیزات و صدور گواهینامه ATEX را دارند. انتخاب نهاد مناسب برای انجام آزمون‌ها و ارزیابی‌ها بسیار مهم است.

سومین مرحله تهیه مستندات فنی است. تولیدکننده باید یک پرونده فنی جامع اعم از توضیحات فنی تجهیزات، نقشه‌ها و نمودارهای مربوطه ، گزارش‌های آزمون‌ها و ارزیابی‌های انجام شده و تحلیل ریسک و ارزیابی ایمنی جمع آوری کند.

مرحله چهارم شامل ارزیابی تجهیزات توسط نهاد نوتیفای برای اطمینان از انطباق با استانداردهای ATEX است. این ارزیابی شامل چندین آزمون و بررسی مختلف محیطی (بررسی مقاومت تجهیزات در برابر شرایط محیطی مختلف مانند دما، رطوبت و فشار)، الکتریکی (بررسی عملکرد ایمن تجهیزات در شرایط الکتریکی مختلف) و مکانیکی (بررسی مقاومت فیزیکی تجهیزات در برابر ضربه‌ها و فشارهای مکانیکی) می‌شود.

در صورت موفقیت‌آمیز بودن ارزیابی‌ها و آزمون‌ها، نهاد نوتیفای گواهینامه ATEX را صادر می‌کند. این گواهینامه شامل جزئیات تجهیزات، نوع حفاظت، دسته و گروه مربوطه و محیط‌های مجاز برای استفاده از تجهیزات می‌شود.

استاندارد اتکس
استاندارد atex اتکس

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

هفده − 10 =

دکمه بازگشت به بالا